آگاهی و عملکرد دانشآموزان دختر مقطع سوم راهنمایی شهر تبریز در مورد کمخونی

آگاهی و عملکرد دانشآموزان دختر مقطع سوم راهنمایی شهر تبریز در مورد کمخونی فقرآهن و مصرف مکمل آهن توزیعی در مدارس 4 رقیه سلمانی 3 مهرانگیز ابراهیمی ممقانی 2 فهیمه صحتی شفائی 1 سکینه محمدعلیزاده چرندایی نویسنده مسئول: رقیه سلمانی مرکز تحقیقات دانشجوییی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تبریز استادیار گروه مامایی 2 مربی گروه مامایی 1 دانشیار گروه تغذیه مرکز تحقیقات علوم تغذیه 4 کارشناس ارشد گروه مامایی مرکز تحقیقات دانشجویی دانشگاه 3 علوم پزشکی تبریز تبریز ایران. مجله پزشکی هرمزگان تبریز - ایران تلفن: +39 3344314399 پست الکترونیکی: Salmany.ro@gmail.com سال هجدهم شماره سوم 93 صفحات 949-949 چکیده مقدمه: آنمی فقرآهن شایعترین مشکل سوءتغذیه در جهان خصوصا در کشورهای جهان سوم است که میتواند باعث ضعف و اختالل در رشد بدنی ضعف سیستم ایمنی و افزایش مرگ و میر شود. نوجوانان از گروههای در معرض خطر فقرآهن هستند و مکمل آهن مقرون به صرفهترین و شایعترین استراتژی مورد استفاده کشورهای پیشرفته برای کنترل آن است. این مطالعه با هدف تعیین وضعیت آگاهی دانشآموزان دختر مقطع سوم راهنمایی شهر تبریز در مورد فقرآهن و عملکرد آنها در مصرف مکمل آهن توزیعی در مدارس انجام گرفت. روش کار: در این مطالعه مقطعی 329 دانشآموز دختر از 39 مدرسه پرسشنامه خودساخته مشتمل بر اطالعات دموگرافیک و سواالت سنجش آگاهی و عملکرد را که روایی و پایایی آن تعیین شده بود تکمیل نمودند. انتخاب مدارس به صورت سهمیهای از بین مدارس راهنمایی مناطق پنجگانه تبریز صورت گرفت. دادههای جمعآوری شده با استفاده از نرمافزار SPSS 13 و آزمونهای آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و نمره آگاهی و عملکرد هر فرد از محدوده 9-399 مورد محاسبه قرار گرفت. نتایج: میانگین و انحراف معیار نمره آگاهی دانشآموزان به ترتیب 32/4 و 31/9 و نمره عملکرد آنها به ترتیب 91/4 و 33/1 بود. میزان آگاهی و عملکرد دانشآموزانی که والدین آنها کارمند بودند بیشتر از بقیه بود که از نظر آماری این تفاوت معنیدار بود )9/93>P(. با افزایش تعداد اعضای خانواده میانگین نمره آگاهی کاهش یافته و بیشترین میانگین آگاهی و عملکرد دانشآموزان در خانوادههای تک فرزندی بود. شایعترین دلیل عدم مصرف قرصها را رنگ و طعم قرصها بیان نمودند. نتیجهگیری: با توجه به میزان آگاهی و عملکرد دانشآموزان برای اجرای بهتر و مؤثرتر برنامه آهن یاری در مدارس کشور لزوم برگزاری کالسه یا توزیعی احساس میشود. کلیدواژهها: آگاهی عملکرد فقرآهن آموزش تغذیه و آهن یاری برای دانشآموزان و مادران آنها و نیز توجه به کیفیت قرصه یا نوع مقاله: پژوهشی دریافت مقاله: 99/5/92 اصالح نهایی: 99/29/4 پذیرش مقاله: 99/29/94 ارجاع: محمدعلیزاده چرندایی سکینه صحتی شفائی فهیمه ابراهیمی ممقانی مهرانگیز سلمانی رقیه. آگاهی و عملکرد دانشآموزان دختر مقطع سوم راهنمایی شهر تبریز در مورد کمخونی فقرآهن و مصرف مکمل آهن توزیعی در مدارس. مجله پزشکی هرمزگان 2393 949-949:)3(21. مقدمه: سازمان بهداشت جهانی )WHO( فقرآهن را یک اختالل تغذیهای در دنیا میداند حدود 99 درصد از مردم جهان فقرآهن دارند که 19 درصد )بیش از 2 بیلیون نفر( آنها مبتال به آنمی فقرآهن هستند )3 2(. آنمی فقرآهن میتواند باعث ضعف بدنی کاهش تحمل فیزیکی اختالل در رشد بدنی ضعف سیستم ایمنی اشکال در تنظیم دمای بدن تغییر در متابولیسم انرژی کاهش توانایی مبارزه با عفونتها و افزایش مرگ و میر شود. عالوه بر آن فقرآهن میتواند باعث آسیب به عملکرد ذهنی و تأخیر در 242

تکامل سایکوموتور شود )1(. حتی سطوح متوسط کمبود آهن اثر منفی در توجه حافظه کوتاه مدت حافظه درازمدت و عملکرد ذهنی زنان جوان دارد )4(. یکی از گروههای در معرض خطر آنمی فقرآهن نوجوانان خصوصا دختران نوجوان هستند زیرا بلوغ دختران مصادف با از دست دادن خون در دوران قاعدگی است )3(. تخمین زده میشود فقرآهن در نوجوانان دختر سنین 33-34 سال 1-4 درصد و دختران سنین 33-33 سال 9-7 درصد باشد. نتایج حاصل از بررسی ملی وضعیت ریزمغذیها در سال 3199 نشان داد که 22/9 درصد از دختران نوجوان ایرانی مبتال به فقرآهن شدید میباشند. روشهای متفاوتی برای پیشگیری و اصالح آنمی فقرآهن وجود دارد. بخش مهم و ضروری از برنامه کنترل آنمی فقرآهن و استراتژی معقول در کنترل آن در میان نوجوانان استفاده از مکمل آهن است )9(. مکمل آهن مقرون به صرفهترین و شایعترین استراتژی مورد استفاده کشورهای پیشرفته برای کنترل فقرآهن است )7(. و در همین راستا به پیشرفتهای چشمگیری دست یافتند )9(. در کشور ما نیز براساس بند الف ماده 337 قانون برنامه سوم برنامه ارتقاء سطح سالمت دختران دانشآموز از طریق آموزش تغذیه و آهن یاری هفتگی از 3193 در کل سال دبیرستانها و مدارس راهنمایی دخترانه به مرحله اجرا گذاشته شد در این برنامه برای نوجوانان دختر )34-33 سال( و پسر )33-33 سال( در سنین بلوغ یک قرص سولفات فرو در هفته در یک دوره 4 ماهه ) 39 هفته در سال( توصیه میشود )3(. متأسفانه عدم مصرف صحیح مکمل آهن در میان دانشآموزان مشاهده میشود که میتواند نشاندهنده آگاهی پایین دانشآموزان در زمینه فقرآهن باشد. نتایج تحقیقات انجام گرفته در شهرهای تهران )3199( چابهار )3193( و قائمشهر )3194( نشاندهنده ضعیف بودن میزان آگاهی نگرش و عملکرد دانشآموزان دختر در زمینه فقرآهن و کمخونی ناشی از آن میباشد )39-32(. همه این مطالعات قبل از اجرای برنامه ملی آهن یاری هفتگی )سال 3193( انجام گرفته و مطابق جستجوهای انجام گرفته از بانکهای اطالعاتی در دسترس )مانند Google scholar )SID PupMed به تحقیقی در این زمینه بعد از اجرای برنامه آهن یاری دست نیافتیم. بنابراین برآن شدیم تا تحقیقی با هدف تعیین وضعیت آگاهی دانشآموزان دختر مقطع سوم راهنمایی در مورد فقرآهن و عملکرد آنها در مصرف مکمل آهن توزیعی در مدارس انجام دهیم. روش کار: در این مطالعه مقطعی )که در پاییز و زمستان سال 3139 انجام شد( پس از کسب مجوز از اداره آموزش و پرورش استان آذربایجان شرقی و مناطق پنجگانه شهر تبریز از بین 97 مدرسه راهنمایی دولتی دخترانه شهر تبریز 39 مدرسه به صورت تصادفی )با توجه به پراکندگی جمعیت و تعداد مدارس در هر منطقه( انتخاب شد. بعد از هماهنگی با مدیران مدارس منتخب ماهیت پژوهش توسط پژوهشگر برای تمامی دانشآموزان مقطع سوم راهنمایی آن مدارس توضیح داده شد و در صورت دارا بودن معیار ورود که عبارت بود از: سابقه دریافت حداقل یک دوره آهن یاری توزیعی در مدرسه )دریافت 3-2 عدد قرص آهن توسط دانشآموز در مدرسه به صورت رایگان( و دادن رضایتنامه کتبی به عنوان نمونههای پژوهش انتخاب شدند و پرسشنامه توسط نمونهها تکمیل شد. حجم نمونه با در نظر گرفتن 9/93=α 9/93=d و اثرر طررح 329 2/3 نفر محاسبه گردید. پرسشنامه گردآوری دادهها شامل 39 سؤال در زمینه ویژگیهای دموگرافیک 39 سؤال آگاهی )39 سؤال با گزینههای درست نادرست و نمیدانم و 9 سؤال چهرار گزینهای( و 7 سؤال سنجش عملکررد )براسراس مقیراس لیکررت هرگز گاهی اوقات اغلب اوقات و همیشره( برود. بره هرر ا سرؤل صحیح آگاهی نمره یک و به پاسخهای غلرط و نمریدانرم نمرره صفر اختصاص گرفت. بره سرؤاالت عملکررد براسراس مقیراس چهار درجهای از هرگز تا همیشه نمرهای از 3 تا 4 تعلرق گرفرت. محدوده نمره آگاهی قابل کسب توسط هر فردی عددی بین 39-9 و نمره عملکرد عددی برین 7-29 برود. سرسس بررای مقایسره راحتتر با استفاده از معادله تناسب امتیاز عملکرد و نمره آگاهی از محدوده 9-399 محاسبه گردید. بررای تعیرین روایری محتروا پرسشنامه به ده نفر صراحب نظرر داده شرد و پرس از دریافرت نظرات اصرالحات الزم اعمرال گردیرد. جهرت سرنجش پایرایی پرسشنامه در طی دو مرحلره برا فاصرله 39 روز بره 29 نفرر از دانشآموزان داده شد و ضریب همبستگی آن در مرورد آگراهی 9/77 و در مرورد عملکررد 9/73 بدسرت آمرد. اطالعرات پرس از جمعآوری از طریق نرمافزار SPSS 13 و آزمونهرای مجرذور کای آنالیز واریانس رگرسیون خطی و لجستیک مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. 241

نتایج: 99 درصد پدران شغل آزاد داشتند و 99 درصد مادران خانهدار بودند )جدول از درصد 33/3 تنها 3(. شماره دانشآموزان اظهار داشتند که در زمینه فقرآهن اطالعات دارند و حدود نصف این افراد )42/1 درصد( مهمترین منبع اطالعاتی خویش در این زمینه را "مادرشان" و در درجه دوم "معلم مدرسه" )13/3 درصد( ذکر نمودند. میانگین نمره آگاهی افراد مورد پژوهش 32/4 با انحراف معیار 31/9 و میانگین نمره عملکرد آنها 91/4 با انحراف معیار 33/1 )میزان امتیاز هر فرد از محدوده امتیاز 9-399( بود. پایینترین میزان آگاهی و عملکرد در دانشآموزانی بود که والدین آنها بیسواد بودند و با افزایش سطح تحصیالت والدین میزان آگاهی و عملکرد دانشآموزان افزایش یافته است. نتایج حاصل از آنالیز تفاوت واریانس معنیداری را بین متغییرهای آگاهی و عملکرد تغذیهای با سطح تحصیالت والدین نشان داد. اما بین مصرف همیشگی یا اغلب اوقات قرص آهن با سطح تحصیالت والدین تفاوت معنیدار نمیباشد. نتایج آنالیز رگرسیون خطی و آنالیز واریانس تفاوت معنیداری را بین میزان آگاهی دانشآموزانی که مادرشان کارمند بود در مقایسه با دانشآموزانی که مشاغل دیگر داشتند نشان داد. اما از نظر عملکردی تفاوت معنیداری را بین گروههای شغلی مادران نشان نداد. نتایج حاصل از آنالیز واریانس نیز تفاوت معنیداری را بین آگاهی و عملکرد تغذیهای دانشآموزان با گروههای شغلی پدر دانشآموزان نشان داد )1=P(. با افزایش تعداد اعضای خانواده میانگین نمره آگاهی کاهش یافته و بیشترین میزان آگاهی و عملکرد دانشآموزان در خانوادههای با تعداد فرزند کمتر بود. این تفاوت از نظر آماری معنیدار میباشد )3>P(. با افزایش معدل دانشآموزان میانگین نمرات آگاهی و مصرف منظم قرص آهن افزایش یافته بود و این افزایش امتیاز از نظر آماری معنیدار میباشد )جدول شماره 2(. 77/2 درصد افراد از فواید قرص آهن توزیعی در مدارس آگاه بودند. درصد 93/7 از افراد غذاهای غنی از آهن را میشناختند. تنها 43/2 درصد از افراد به سوال " عالیم کمخونی فقرآهن کدامند " پاسخ صحیح دادند. 33/1 درصد از افراد میدانستند که دختران جوان به دلیل داشتن عادت ماهانه از گروههای در معرض فقرآهن محسوب میشوند. بیشترین درصد پاسخ صحیح )31 درصد( مربوط به سوال کاهندههای جذب آهن و مصرف چای بود. در بررسی فراوانی وضعیت مصرف قرص آهن توزیعی در مدارس 9 درصد از دانشآموزان گزینه "هرگز" 19 درصد گزینه "گاهی اوقات" 23/1 درصد گزینه "اغلب اوقات" و 49/1 درصد از افراد گزینه "همیشه" را انتخاب نمودند. نمونههای مورد پژوهش رنگ و طعم قرصها )39/9 درصد( و فراموشکاری )49/2 درصد( را از مهمترین دالیل عدم مصرف منظم قرص آهن )مصرف همیشگی یا اغلب اوقات( بیان نمودند. جدول شماره 1- توزیع فراوانی برخی از مشخصات فردی و اجتماعی دانشآموزان مورد مطالعه خصوصیات تعداد )درصد( خصوصیات تعداد )درصد( n= 029 n=029 )%39/3( 37 )%39/1( 339 )%13/1( 299 )%3( 49 تحصیالت پدر بی سواد ابتدایی زیر دیپلم دیپلم یا دانشگاهی تحصیالت مادر بی سواد ابتدایی زیر دیپلم دیپلم یا دانشگاهی )%37/3( 323 )%19/7( 119 )%99( 733 )%1/9( 13 )%3( 91 )%4/3( 19 شغل پدر بیکار کارمند مشاغل آزاد سایر مشاغل شغل مادر خانهدار شاغل در منازل کارمند )%22/7( 293 )%99/4( 339 )%3/7( 93 )%33/4( 339 )%14( 131 )%39/4( 39 1 2-3 4 > )%9/1( 79 19-11 معدل سال قبل )%23/3( 334 تعداد فرزندان خانواده )%97( 939 11-11 11-29 244

جدول شماره 2- رابطه امتیاز آگاهی و عملکرد دانشآموزان مورد مطالعه با برخی از خصوصیات فردی اجتماعی آنها P-value P-value P-value آگاهی )9-199( خصوصیات تعداد میانگین )انحراف معیار( عملکرد تغذیهای )9-199( میانگین )انحراف معیار( مصرف آهن تعداد )درصد( n=029 9/71* #9/39 9/32 9/93* 9/91 9/39 9/31* 9/79 9/71* 9/43 9/73 9/93* 9/92 3* 9/29 )39/3( 29 )92/3( 123 )92/9( 233 )44/7( 37 )92( 323 )93/2( 113 )99/3( 93 )32/9( 33 )92/9( 124 )91/4( 392 )93/4( 493 )93/9( 23 )93/3( 34 )93/3( 119 )33/4( 399 )31/3( 33 )43/3( 14 )39/2( 393 9/41 9/93 )34( 93/9 )33/9( 92/2 )39/4( 93/3 )33/1( 1/92 )31/3( 3/47 49 تحصیالت پدر شغل پدر تحصیالت مادر شغل مادر تعداد فرزندان خانواده معدل سال قبل بی سواد ابتدایی زیر دیپلم دیپلم یا دانشگاهی بیکار کارمند مشاغل آزاد سایر مشاغل بی سواد ابتدایی زیر دیپلم دیپلم یا دانشگاهی خانهدار شاغل در منازل کارمند 1 2-3 4 > 19-11 11-11 9/41 *<1 9/13 9/91 )33( 93/3 )33/4( 92/3 )33/9( 91/9 )32/3( 39/9 9/34 9/43 9/39 9/94 9/92 9/32* 9/39 9/91 )33/9( 91 )3/3( 39/9 )33/3( 91/2 )33/9( 92/2 )3/3( 93/9 9/33 1 9/92 3 9/93 )39/3( 94/9 )33/3( 92/4 )32/9( 33/4 9/93 9/93 )32/1( 39 )33/9( 92/7 9/97 )32/7( 33/3 )32/3( 33/2 )33/9( 49/2 )34/3( 33 )32/9( 33/9 )39/9( 32/9 )31/3( 47/2 )31/3( 33/3 )33/3( 93/3 )31/3( 3/3 )33/1( 39/3 )39/9( 39/9 )31( 34/2 )32/3( 39/3 )32/3( 49/3 )33( 44/9 )32/1( 49/3 323 119 19 293 339 93 37 339 299 733 13 91 339 131 39 79 334 4 )93/3( 493 3 )32/9( 34/9 <3 )32/9( 34/9 939 11-29 * نتایج حاصل از آنالیز واریانس نتایج حاصل از آنالیز رگرسیون خطی # نتایج حاصل از رگرسیون لجستیک جدول شماره 3- توزیع فراوانی افراد مورد پژوهش بر حسب پاسخهای داده شده به تعدادی از سؤاالت عملکرد در مورد فقرآهن سؤاالت عملکرد هرگز گاهی اوقات اغلب اوقات همیشه 173 )1/49( 339 )1/23( 279 )9/19( 74)9/9( مصرف قرص آهن توزیعی در مدارس 419 )4/47( 232 )9/21( 323 )9/31( 342 )4/33( مصرف چای طی یک ساعت قبل از صرف غذا 434 )9/43( 139 )7/11( 93 )9/9( 397 )9/33( مصرف چای طی یک ساعت بعد از صرف غذا 333 )1/37( 224 )1/24( 113 )4/19( 339 )3/23( مصرف خشکبار در بین وعدههای غذایی 317 )3/34( 229 )9/24( 199 )1/11( مصرف میوه و سبزیجات برای جلوگیری از یبوست ناشی از مصرف قرص آهن )3/23(213 272 )9/23( 277 )3/19( 139 )9/14( 33 )3/3( مصرف مواد حاوی ویتامین ث مثل لیموترش همراه یا بالفاصله پس از غذا اعداد بر حسب تعداد )درصد( نوشته شده است. از میان افراد مورد پژوهش تعداد افرادی که مصرف به هنگام چای را که از کاهنده جذب آهن است قبل و بعد از صرف غذا رعایت میکردند و عملکرد مطلوبی داشتند ناچیز بود. درصد کمی از افراد )37/1 درصد( از خشکبار که حاوی آهن است به عنوان میان وعده همیشگی استفاده میکردند. 34/3 درصد از 243

افراد از مواد حاوی فیبر برای جلوگیری از یبوست در هنگام مصرف قرص آهن استفاده میکردند )جدول شماره 1(. بحث و نتیجهگیری: نتایج مطالعه حاضر نشان داد میانگین آگاهی دانشآموزان مورد مطالعه )32/4 از محدوده نمرات 9-399( در محدوده متوسط بود. نتایج مطالعه چالشگر و همکاران )3193( که به بررسی آگاهی نگرش و عملکرد دانشآموزان دختر مقطع راهنمایی در مورد فقرآهن و کمخونی ناشی از آن پرداختند نشان داد که 72 درصد از دانشآموزان مورد مطالعه آگاهی متوسط در زمینه مورد مطالعه داشتند )32( که این نتایج با نتایج مطالعه ما همخوانی دارد. بررسی ارتباط بین خصوصیات دموگرافیک با آگاهی نشان داد ارتباط معنیدار بین تحصیالت والدین و میزان آگاهی دانشآموزان است و با افزایش سطح تحصیالت والدین میزان آگاهی افزایش یافته است نتایج مطالعه چالشگر نیز نشان از وجود ارتباط بین این دو متغیر میباشد )32( و از این نظر با مطالعه ما همخوانی دارند. عالوه بر تحصیالت شغل والدین نیز بر میزان آگاهی دانشآموزان تأثیر معنیداری داشته است و در دانشآموزانی که والدین آنها کارمند بودند نمره آگاهی باالتر بود. نتایج رگرسیون خطی بین شغل مادر و آگاهی دانشآموزان ارتباط معنیداری را نشان داد. شغل از فاکتورهای مهم اجتماعی خانوادهها در یک جامعه است و سطح تحصیالت در کارمندان معموال بیشتر از افراد مشاغل دیگر است. پایین بودن میزان آگاهی در مشاغل دیگر را میتوان به دلیل وضعیت نامناسب اقتصادی و سطح تحصیالت والدین که در این مطالعه نیز ارتباط آن با آگاهی معنیدار بوده است نسبت داد. میزان فقرآهن در جوانان خانوادههای با وضعیت اقتصادی پایین بیشتر است. مطالعه چالشگر با مطالعه ما همخوانی دارد در این مطالعه نیز دانشآموزانی با پدران کارمند آگاهی و عملکرد مطلوبتری داشتند. محقق تاثیر شرایط رفاهی بر رفتارهای تغذیهای را از دالیل احتمالی این ارتباط دانسته است )32(. همچنین نتایج نشان داد که میانگین امتیاز عملکرد تغذیهای دانشآموزان مورد مطالعه )91/4 از محدوده نمرات 9-399( بیشتر از متوسط بود. چالشگر و همکاران نیز در سال 3193 در مطالعه خود به نتیجه مشابهی دست یافتند )32(. نتایج حاصل از آنالیز واریانس ارتباط معنیداری را بین امتیاز عملکرد با تمام مشخصات دموگرافیک مورد بررسی غیر از شغل مادر نشان داد. اما نتایج آنالیز رگرسیون خطی نشان داد ارتباط معنیدار تنها بین تحصیالت مادر تعداد فرزندان و معدل دانشآموزان وجود دارد با افزایش سطح تحصیالت مادر کاهش تعداد فرزندان و افزایش معدل دانشآموزان عملکرد بهبود یافته است. شاید بتوان این مطلب را این گونه توجیه کرد که در خانوادههایی با تعداد فرزندان کمتر والدین زمان بیشتری را برای تبادل اطالعات با فرزندان خواهند داشت که این امر باعث افزایش آگاهی و در نتیجه بهبود عملکرد آنها خواهد شد. همان طوری که نتایج نشان داد امتیاز مصرف قرص آهن در دانشآموزان با مادران تحصیل کرده تعداد فرزندان کمتر و والدین کارمند باالتر بود. مطالعه چالشگر ستوده و زارع ارتباط معنیدار بین تحصیالت مادر و عملکرد نشان نداد )32-34(. الزم است خاطر نشان شویم که طبق اظهارات دانشآموزان مورد پژوهش درصد کمی از افراد مورد پژوهش )33/3 درصد( در مورد آنمی فقرآهن اطالعات دارند و اکثر آنها اطالعات خود را در این زمینه از مادران خود کسب کردند با توجه به اینکه مادر اکثر دانشآموزان فاقد تحصیالت دانشگاهی میباشند و با در نظر گرفتن ارتباط معنیدار بین تحصیالت مادر با نمره آگاهی و امتیاز عملکرد ممکن است اطالعات کسب شده از طریق مادران در این زمینه نادرست یا ناکافی باشد. بنابراین لزوم برقراری کالسهای آموزشی برای مادران در مراکزی مانند مدارس مراکز بهداشتی و... احساس میشود. مطالعه فالحی و همکاران نیز مؤید این مطلب میباشد ایشان در مطالعه خود نشان دادند که آموزش تغذیه به مادران و دانشآموزان دختر دبیرستانی مبتال به کمخونی فقرآهن منجر به ارتقاء معنیدار نمره آگاهی افراد مورد پژوهش در زمینه فقرآهن و بهبود شاخصهای خونی و وضعیت کمخونی فقرآهن در آنها شد )33(. بررسی وضعیت پاسخدهی دانشآموزان به سواالت عملکرد نشان داد که درصد افرادی که عملکرد مطلوبی در مصرف چای که از کاهندههای جذب آهن است دارند ناچیز میباشند. این در حالی است که بیشترین درصد پاسخ صحیح در سواالت آگاهی مربوط به سؤال کاهندههای جذب آهن است. این امر میتواند نشان از عادات نامناسب غذایی در میان افراد مورد پژوهش داشته باشد و لزوم برگزاری کالسهای آموزشی جهت افزایش آگاهی و عملکرد تغذیهای را خاطر نشان 242

میسازد که برای این منظور میتوان از مربیان بهداشت مدارس یا مادران که در کسب اطالعات در این زمینه دخیل هستند کمک گرفت. واحدهای مورد پژوهش در مطالعه حاضر شایعترین دلیل عدم مصرف مکمل آهن دریافتی از مدارس را "رنگ و طعم قرصها" ذکر نمودند. Rebecca کیفیت مکمل و جذابیت برای کاربر را رمز موفقیت آن دانسته و بیان کرده است که رنگ و روکش قرص میتواند تأثیر مثبت یا منفی برای کاربر داشته باشد. مثال در برخی فرهنگها مصرفکنندگان روکش قرمز و شیرین را ترجیح میدهند )9(. با توجه به هزینه باالیی که برای اجرای برنامه آهن یاری در مدارس بر نظام بهداشتی وارد میشود توصیه میشود برای موفقیت هرچه بیشتر در اجرای این برنامه کشوری کیفیت قرصها مدنظر قرار گیرد. با توجه به میزان آگاهی و امتیاز عملکرد دختران نوجوان در خصوص فقرآهن و آهن یاری و با توجه به مهمترین منابع کسب اطالعات توسط افراد مورد پژوهش در این زمینه توصیه میشود کالسهای آموزشی برای مادران و مربیان بهداشت برگزار شود و از مسئوالن و مربیان بهداشت که مسئول توزیع قرصها و اجرای برنامه آهن یاری در مدارس هستند تقاضا میشود تا در جهت افزایش آگاهی دانشآموزان در زمان اجرای برنامه آهن یاری در مدارس گام بردارند. همچنین برای اثربخشی هرچه بیشتر برنامه آهن یاری در مدارس کشور توجه به کیفیت قرصهای توزیعی )که از مهمترین دالیل عدم مصرف یا مصرف نامنظم قرصهای آهن توزیعی میباشد( احساس میشود. ممکن است موقعیتهای فردی مانند خستگی اضطراب و وضعیت روحی و روانی در نحوه پاسخگویی واحدهای مورد پژوهش تأثیر داشته باشد که این مسئله از محدودیته یا پژوهش بوده و خارج از کنترل پژوهشگر میباشد. برای بررسی بهتر عملکرد میتوان از سنجش شاخصهای خونی استفاده کرد که به دلیل باال بودن حجم نمونه در این مطالعه میسر نشد. پیشنهاد میشود مطالعهای مشابه با بررسی شاخصهای خونی صورت گیرد. سپاسگزاری: این مطالعه برگرفته از نتایج پایاننامه دانشجویی کارشناس ارشد با شماره طرح 3949 مصوب دانشکده پرستاری مامایی دانشگاه علوم پزشکی تبریز میباشد. بدینوسیله از همکاری معاونت محترم پژوهشی دانشکده پرستاری مامایی دانشگاه علوم پزشکی تبریز به دلیل حمایتهای مالی و معنوی از این طرح از کمیته تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی تبریز و از همکاری اداره آموزش و پرورش استان آذربایجان شرقی و مسئوالن محترم مدارس منتخب در جمعآوری دادهها و همچنین از دانشآموزان شرکتکننده در این تحقیق و تمامی کسانی که در این طرح ما را یاری نمودند قدردانی به عمل میآید. References منابع 1. World Health Organization. Iron deficiency anemia, the challenge, retrived. 2006. 2. Stoltzfus RJ. Defining iron-deficiency anemia in public health terms: reexamining the nature and magnitude of the public health problem. The Journal of Nutrition. 2001;131:565-567. 3. Bobonis GJ, Sharma EM, Sharma chp. Iron Deficiency Anemia and School Participation. Poverty Action Lab Paper. 2004;7:123-128. 4. Laura MK. Iron may significantly improve women's attention, short-term and long-term memory. Women's Health News. 2004;19:25-28. 5. Halterman JS, Kaczorowski JM, Aligne CA, Auinger P, Szilagyi PD. Iron deficiency and cognitive achievement among school-aged children and adolescents in the United States. Pediatrics. 2001;107:1381-1386. 247

6. Stolzfus RJ, Dreyfuss ML. Guidelines for the use of iron supplements to prevent and treat iron deficiency anemia. Washington: International Nutritional Anemia Consultative Group (INACG), World Health Organization (WHO); 1998. 7. Miret S, Simpson RJ, McKie AT. Physiology and molecular biology of dietary iron absorption. Annu Rev Nutr. 2003;23:283-301. 8. Hercberg S, Preziosi P, Galan P. Iron deficiency in Europe. Public Health Nutr. 2001;4:537-545. 9. Soltanpanah R, Sirvani P. Mother and Child Health. 3 rd ed. Tehran: Sanjesh Press; 2009. [Persian] 10. Musay R. The effect of iron deficiency anemia in girls fall in district 10 of Tehran. Tehran: Modares University Press; 2001. [Persian] 11. Mehrabanipoor A. Effect of health education program on the reduction of iron deficiency anemia in girls' schools Chabahar. Tehran: Modares University Press; 2002. [Persian] 12. Chaleshgar M, Hosseini M, Shojaeizade D, Pishva H. A study of knowledge, attitude and practice of girl students of guidance schools in Ghaemshahr on iron deficiency Anemia. Tolooebehdasht Journal. 2007;1:33-38. [Persian] 13. Sotoudeh G, Foghany JN, Dabiran S, NassiriF K, Ghasemi F. Knowledge and practice of dietary iron in high school girls' 6 th district of Tehran. Payesh Journal. 2003;4:247-253. [Persian] 14. Zare H. The effect of education on high school girls' awareness of proper nutritional iron deficiency anemia in the city Mehrez. Tehran: Tehran University of Medical Sciences Press; 2001. [Persian] 15. Falahi E, Rashidi M, Ebrahimzadeh F, Karbasi Sh, Shokrollahi N. Effect of nutritional education on iron-deficiency anemia in high schools girls. Journal of Shahrekord University of Medical Sciences. 2010;12:37-46. [Persian] 242

Knowledge and Practice of the students in Tabriz about iron deficiency and iron supplementation S. Mohammad Alizadeh Charandaby 1 F. Sehhatie Shafaei 2 M. Ebrahimi-Mameghani 3 R. Salmani 4 Assistant Professor Department of Midwifery 1, Instructor Departmet of Midwifery 2, Associate Professor Department of Nutrition 3, Nutrition Research Center, MSc of Midwifery 4, Student Reserch Center, Tabriz University of Medical Sciences, Tabriz, Iran. Original Article Abstract Correspondence: R. Salmani, MSc. Student Research Center Faculty of Midwifery & Nursing, Tabriz University of Medical Sciences. Tabriz, Iran Tel:+98 914 4534966 Email: Salmany.ro@gmail.com (Received 18 Aug, 2013 Accepted 15 Mar, 2014) Introduction: Iron supplements, is the most cost effective and common strategy used in developed countries for the control of iron deficiency. Weekly iron supplementation programs in high schools and middle schools for girls in 2006, has been carried out. This study aimed to determine the status and practice of female students about iron deficiency and iron supplementation and its relation to personal and social factors. Methods: In this cross-sectional study in 2012, 920 pupils from 10 schools were questioned. The questionnaire included demographic information and questions about knowledge and practice. School choice as a quota of five school districts in Tabriz took place. Collected data was analysed by SPSS 13, using inferential statistics methods. Results: The mean (SD) scores of students was 52.4 (13) and practice score was 63.4 (11.3), respectively. 61.6% of the students stated that they "often or always" use tablet distribution. 8% of the sample stated that they had "never" iron distribution in their schools. The most common reason for not taking the tablets was expressed color and taste of the tablets. Conclusion: For better and more effective implementation of iron supplementation programs in schools, iron supplementation and nutrition education classes for students or their mothers and distribution of quality iron tablets are required. Key words: Knowledge Practice - Iron Deficiency Citation: Mohammad Alizadeh Charandaby S, Sehhati Shafaei F, Ebrahimi-Mameghani M, Salmani R. Knowledge and Practice of the students in Tabriz about iron deficiency and iron supplementation. Hormozgan Medical Journal 2014;18(3):242-249. 243